Λαογραφικό Μουσείο Καλλιμασιάς Χίος

Καραγκιόζης Χατζιαβάτης Μπάρμπα Γιώργος

Σιδεράς ή Ατσίγγανος

«Όποιος δε θε σφυριές, στον ατσίγγανο δεν πα» έλεγαν οι Χιώτες για όσους μόνοι τους ανακινούσαν θέματα, σχόλια και λόγια. «Σφυριές» είναι τα χτυπήματα του σφυριού στο αμόνι και ατσίγγανος ο σιδεράς. Το επάγγελμα του σιδερά ήταν από τα παρεξηγημένα γιατί αυτοί που το πρωτοεξάσκησαν ήταν οι γύφτοι ? τσιγγάνοι ? γι΄αυτό και το εργαστήρι τους ονομάζεται και ατσιγγαναριό. Μέσα σ΄ένα τέτοιο εργαστήρι με το καμίνι και τα κάρβουνα υπήρχε και πολύ μουντζούρα ? ατσιγγανιά.

Τα βασικά εργαλεία του σιδερά ήταν το καμίνι, το φυσερό, η φουφού, το αμόνι, η μέγγενη, η βαριά, το σφυρί. Πάνω στον πάγκο του σιδερά υπήρχαν κι άλλα εργαλεία όπως τρυπάνια, λίμες, κοπίδια, χειροπρίονα, κολλητήρια, τσιμπίδες ή μασιές. Το πετροκάρβουνο παράγει πολύ δυνατή θερμοκρασία που είναι ικανή να λιώσει το σίδερο ώστε να λυγίσει ή να λεπτύνει ή να συγκολληθεί με άλλο σίδερο. Όταν το σίδερο ήταν ολοκόκκινο και έβγαζε αστράκια, τότε ήταν έτοιμο να κατεργαστεί. Το έπιαναν με τη μασιά και το χτυπούσαν στο αμόνι με το σφυρί. Για να ενώσουν δυο σίδερα, άνοιγαν σε κάθε κομμάτι τρύπες και περνούσαν μέσα τους, τους πύρους. Μετά το χτύπημά τους στο αμόνι, ζεστό όπως ήταν, του΄καναν τη λεγόμενη «βαφή» ή το «ατσάλωμα». Αυτό γινόταν για να γίνει πιο σκληρό και ανθεκτικό. Υπήρχαν τεσσάρων ειδών «βαφές»: α) αέρος, άφηναν το σίδερο σιγά ? σιγά να κρυώσει, β) λαδιού, το βουτούσαν σε λάδι, γ) νερού και δ) άμμου. Ο ατσίγγανος έφτιαχνε και επισκεύαζε ως επί το πλείστον γεωργικά εργαλεία, εργαλεία χασάπη, οικοδόμου, πεταλωτή. Επίσης έφτιαχνε πόρτες, παράθυρα, κάγκελα κ. ά.

Η Φυσούνα του Σιδερά

Η φυσούνα ήταν ένα από τα πιο απαραίτητα εργαλεία στο παλιό ατσιγγαναριό (σιδηρουργείο). Ήταν συνδεμένη με το καμίνι όπου έκαιγαν πετροκάρβουνο για την παραγωγή υψηλής θερμότητας. Η φυσούνα αποτελείται από δύο βασικά μέρη: τον μοχλό και την φυσαρμόνικα. Τραβώντας τον μοχλό, ανεβοκατεβαίνει το κάτω μέρος της φυσούνας για να φυσά δυνατά και να διατηρεί την φωτιά του καμινιού αναμμένη έτσι ώστε να πυρώνουν τα μέταλλα για την ευκολότερη επεξεργασία τους.

(Το κείμενο είναι από το βιβλίο "Μιάν βολάν τσ΄έναν τσαιρόν ήτον..." του Γιάννη Κολλιάρου)

Λαογραφικό Μουσείο Καλλιμασιάς - ΣιδεράςΑΤΣΙΓΓΑΝΑΡΙΟ
Λαογραφικό Μουσείο Καλλιμασιάς - ΣιδεράςΗ ΦΥΣΟΥΝΑ ΤΟΥ ΣΙΔΕΡΑ
Λαογραφικό Μουσείο Καλλιμασιάς - ΣιδεράςΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ